عملیات رمضان

اوضاع سیاسی ـ نظامی جنگ تا قبل از عملیات رمضان ونتایج این عملیات:

پس از فتح خرمشهر و برتری سیاسی ـ نظامی ایران، که یکی از اهداف آن، خاتمه جنگ بود، پیش بینی می‌شد که زمینه اتمام جنگ فراهم گردد و نظام بین الملل به طور جدی و با در نظر گرفتن عدالت و تنبیه متجاوز پایان جنگ را پی گیری کند،

همان گونه که درباره بسیاری از جنگ‌های بین المللی چنین شد. اما برعکس، امریکا و غرب در جهت حفظ حکومت عراق و فشار بر جمهوری اسلامی تلاش‌های خود را آغاز کردند. امریکا بدون توجه به حقوق قانونی جمهوری اسلامی، در پی تحمیل مذاکره بدون شرط به ایران بود و در مجموع قدرت‌های بزرگ در تلاش بودند که مذاکرات صلح در شرایطی انجام شود که جمهوری اسلامی در موضع برتر نباشد.
از سوی دیگر به دلیل سابقه تاریخی و شخصیت صدام حسین، ایران صلح بدون تضمین لازم را نمی پذیرفت زیرا هیچ اعتمادی به دولت عراق و تعهدات آن نداشت. رژیم عراق به دلیل قرار گرفتن در موضع ضعف، مساله صلح را مطرح می‌کرد در حالی که هیچ تغییری در ماهیت رفتار سران این رژیم مشاهده نمی شد. پافشاری عراق بر ادعاهای قبلی، عدم پذیرش قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، حضور در بخشی از خاک ایران و ادامه حملات (به جز در زمین) تایید این مدعا بود. بنابراین تلاش عراق و مجامع بین المللی و کشورهای منطقه برای طرح صلح نه از روی اعتقاد بلکه به دلیل شرایط حادی بود که آن‌ها را در موضع ضعف قرار داد و منافعشان را تهدید می‌کرد. لذا درباره صلح جدی نبودند و هدف اصلی آن‌ها گرفتن زمان از جمهوری اسلامی و چیرگی بر اوضاع دگرگون شده بود. شورای امنیت سازمان ملل نیز هیچ گونه توجهی به حقوق و نظریات ایران نمی کرد و در این وضعیت نیز به شکل دیگری در صدد نجات عراق از مهلکه بود.

همچنین تصمیم گیرندگان سیاسی و فرماندهان نظامی ایران با توجه به برتری مطلق جمهوری اسلامی در این زمان حاضر نبودند بدون دست یابی به حداقل امتیاز، که تنبیه متجاوز و گرفتن غرامت بود، قرارداد پایان جنگ را امضا کنند زیرا افکار عمومی و آیندگان این تصمیم را اقدامی غیرعقلانی و ناشایست تفسیر می‌کردند. از این رو هدف اصلی ایران از ورود به خاک عراق و ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، وادار کردن جامعه بین المللی به تنبیه متجاوز بود، تا از این رهگذر به ماهیت انقلاب اسلامی خدشه وارد نیاید.
در توضیح دلایل و عوامل و چگونگی تصمیم گیری برای تعقیب متجاوز، می‌توان به محورهای زیر اشاره کرد:

۱ ـ بی اعتنایی به شرایط و حقوق جمهوری اسلامی
شناسایی و تنبیه متجاوز، پرداخت غرامت و عقب نشینی از مناطق اشغالی اصلی ترین شرایط اعلام شده ایران برای پایان جنگ بود.

۲ ـ صلح نه، آتش بس!
نکته بسیار مهم در طول جنگ ایران و عراق این است که مجامع رسمی بین المللی و منطقه ای و دیگران (نظیر اتحادیه عرب، سازمان کنفرانس اسلامی و...) در پیشنهادهایی که برای صلح مطرح می‌کردند نحوه آتش بس و حقوق دو طرف تعیین نمی شد بلکه تاکید آن‌ها تنها بر پذیرش آتش بس بود! برخی از این پیشنهادهای آتش بس در زمانی ارایه می‌شد که عراق قسمت‌های عمده ای از خاک ایران را در اشغال داشت.
پس از پیروزی ایران در عملیات بیت المقدس نیز هیچ گاه پیشنهاد صلحی که دارای شرایط و مراحل اجرایی و تضمین بین المللی باشد ارایه نشد بلکه توصیه هایی برای آتش بس بود که ایران نمی پذیرفت زیرا چشم انداز بعد از پذیرش آتش بس نامعلوم بود و بستگی داشت به عواملی از قبیل خواست میانجی گران، اوضاع بین المللی، اقدامات کشورهای حامی عراق در مجامع مختلف و... بنابراین نقش ایران در احقاق حقوق خود به عنوان طرف مذاکره و کشور مورد تجاوز قرار گرفته، در هرگونه مذاکرات صلح به حداقل می‌رسید.

۳ ـ عملکرد شورای امنیت
با این که تجاوز عراق به ایران کاملاً محرز بود اما شورای امنیت سازمان ملل در اولین واکنش خود در اول مهر، ۱۳۵۹ یعنی یک روز پس از آغاز جنگ، در بیانیه ای از "احراز تجاوز" عراق به ایران خودداری کرد و از آن با عنوان "وضعیت" یاد کرد! این شورا در ۶ مهر ۱۳۵۹ نخستین قطع نامه خود (قطع نامه ۴۷۹) را صادر کرد.
در این قطع نامه هیچ اشاره ای به تجاوز عراق و یا نقض تمامیت ارضی ایران نشده، پیشنهاد آتش بس به صراحت مطرح نیست و از نیروهای متجاوز عراق خواسته نشده است که سرزمین‌های اشغالی را ترک کنند. در این قطع نامه تنها از ایران و عراق خواسته شد که از استفاده بیشتر از زورخودداری کنند.

پس از آن، شورای امنیت به مدت ۲۲ ماه سکوت اختیار کرد تا این که در پی اجرای عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر سکوت خود را شکست و به درخواست اردن و با حمایت امریکا تشکیل جلسه داد و قطع نامه ۵۱۴ را در ۲۱ تیر ۱۳۶۱ به تصویب رساند. شورای امنیت اگر چه در قطع نامه ۵۱۴ برای اولین بار از برقراری آتش بس و عقب نشینی و استقرار نیروهای حافظ صلح در مرز ایران و عراق سخن به میان آورد، اما این قطع نامه زمانی تصویب شد که برتری عراق در جبهه‌های جنگ از بین رفته بود و نیروهای ایران بخش عمده مناطق اشغالی از جمله خرمشهر را باز پس گرفته و در بسیاری مناطق به مرزهای بین المللی رسیده بودند. بنابراین هدف اصلی شورای امنیت از تصویب قطع نامه،۵۱۴ جلوگیری از ورود نیروهای ایران به خاک عراق تحت عنوان "به خطر افتادن صلح و امنیت بین المللی" بود. شورای امنیت در این قطع نامه با اشاره به ماده ۲۴منشور ملل متحد درباره مسوولیت اولیه خود در حفظ صلح و امنیت بین المللی نیز دقیقاً این هدف را دنبال می‌کرد که به جمهوری اسلامی ایران تفهیم کند اگر وارد خاک عراق شود بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد مجازات هایی بر ضدش وضع خواهد کرد.
آیا ایران می‌توانست با اعتماد به چنین عملکردی میدان نبرد را ترک کند و تصمیم گیری این گونه سازمان‌ها را درباره سرنوشت یک ملت ستم دیده بپذیرد؟!

۴-ایران پیش گام در صلح
با وجود مسایل یاد شده، امام خمینی در ۳۰ خرداد ۱۳۶۱ قبل از شروع عملیات رمضان در یک سخنرانی درباره اعزام هیات صلح به ایران و عراق ـ که مورد قبول دو طرف باشد ـ گفتند:"اشخاصی بیایند که طرفین قبول دارند و ببینند و بنشینند که ما به عراق حمله کردیم یا عراق به ما. خرابی هایی را که آن‌ها وارد کردند ببینند و بروند شهرهای آن‌ها را هم ببینند." این سخنان به خوبی نشان دهنده روحیه مسالمت جویی ایران و پذیرش یک هیات مرضی الطرفین است.

۵ ـ عقب نشینی تاکتیکی عراق
هرچند که عراق ادعا می‌کرد از تمامی اراضی اشغال شده ایران عقب نشینی کرده، ولی واقعیت چنین نبود. ارتش عراق در جبهه‌های جنوب تقریباً از تمام مناطق اشغالی به مرزهای رسمی میان دو کشور عقب رانده شده بود ولی در سایر مناطق هرجا که وضعیت زمین برای نیروهایش مساعد بود، به اشغالگری و تجاوز خود ادامه می‌داد.

۶ ـ دلایل عقب نشینی عراق
دو انگیزه و عامل برای عقب نشینی عراق می‌توان ذکر کرد:
الف) ناتوانی در حفظ برتری نظامی
ب) تلاش برای تحمیل شرایط جدید سیاسی به ایران
۷ ـ امکان تهاجم مجدد عراق
۸ ـ استقرار در موقعیت برتر نظامی

عملیات رمضان، انتخاب منطقه عملیاتی و موقعیت آن
عملیات رمضان بر این اساس طراحی شد که با حضور قوای نظامی ایران در پشت رودخانه دجله و اروندرود و تسلط بر معابر وصولی بصره، در ادامه عملیات فتح المبین و عملیات بیت المقدس، عملاً از نظر سیاسی ـ نظامی موقعیت مناسبی برای جمهوری اسلامی فراهم آید که یا غرب تن به تغییرات سیاسی در عراق بدهد یا در غیر این صورت امکان ادامه جنگ در آینده از موضع قوی تری برای ایران فراهم شود.

منطقه عملیاتی رمضان محصور است بین یک زمین تقریباً مثلث شکل به وسعت ۱۶۰۰کیلومتر مربع که از شمال به کوشک و طلاییه (پاسگاه‌های مرزی ایران در جنوب هویزه) و حاشیه جنوبی هورالهویزه به طول ۵۰ کیلومتر و از غرب به رودخانه اروند (که از نقطه تلاقی رودخانه دجله و فرات به نام القرنه شروع می‌شود تا شلمچه در غرب خرمشهر) به طول ۸۰ کیلومتر و از شرق به خط مرزی شمالی ـ جنوبی از کوشک تا شلمچه به طول ۶۰ کیلومتر محدود می‌شود. در این منطقه روی رودخانه اروند چهار پل (دو پل در منطقه نشوه و دو پل در منطقه تنومه) احداث شده است و در جنوب غربی این رودخانه شهر صنعتی و بندری بصره قرار دارد.
رژیم عراق تا قبل از عملیات بیت المقدس چون خرمشهر را کلید بصره می‌دانست و از دست دادن این شهر را امکان ناپذیر می‌پنداشت در شرق بصره مواضع مستحکمی ایجاد نکرد لیکن در فرصتی که در پی حضور بخشی از نیروهای خودی در لبنان و تاخیر دراجرای عملیات رمضان به دست آورد تغییرات مهمی در زمین منطقه ایجاد کرد که قسمت اعظم آن حاصل تجارب عملیات‌های گذشته بود.

دشمن با احداث مواضع مثلثی شکل، خطوط پدافندی مناسبی ایجاد کرد که طراحان و مبتکران اصلی آن در گذشته اسراییلی‌ها بودند. علاوه بر این ارتش عراق کانالی به طول ۳۰ کیلومتر را که به عنوان کانال پرورش ماهی ایجاد شده بود با پمپاژ آب در آن و احداث موانع و کمین‌ها و سنگرهای تیربار بسیار در اطراف آن به مانع مهم بازدارنده در مقابل تعرض نیروهای خودی به سمت بصره تبدیل کرد. همچنین در قسمت جنوبی منطقه در مقابل شلمچه آب رها کرد تا مانع از عبور نیروهای جمهوری اسلامی شود.

در جنوب غرب اروندرود شهر صنعتی ـ استراتژیک بصره واقع شده است که نزدیک به یک میلیون نفر جمعیت دارد و دارای پالایشگاه، کارخانه بزرگ پتروشیمی، واحد تصفیه گاز طبیعی و کارخانه‌های صنعتی دیگر می‌باشد. بخش تنومه نیز در شرق اروند بر سر راه بصره و در نزدیکی آن قرار دارد. همچنین صحرایی که در غرب بصره واقع شده است نیز سرزمین باتلاقی شمال آن، عظیم ترین منابع نفتی عراق را در خود نهفته دارد.

ضمناً جاده مواصلاتی بغداد به کویت به نام صفوان که دارای اهمیت استراتژیکی است و تدارکات اصلی و تهیه تسلیحات و مهمات نظامی ارتش عراق از طریق آن انجام می‌گیرد، از جنوب بصره عبور می‌کند و پس از گذشتن از شهر مرزی صفوان در کویت امتداد می‌یابد.

استعداد دشمن
سپاه سوم ارتش عراق با لشکرهای تحت امر و تابعه خود مسوولیت پدافند این منطقه مهم عملیاتی را به عهده داشت.
در مجموع استعداد نیروهای درگیر دشمن در این عملیات ۷۴ گردان پیاده، ۲۰ گردان زرهی، ۱۱ گردان مکانیزه و ۱۰ گردان توپخانه را شامل می‌شد.

طراحی عملیات
الف) اهداف و ماموریت
هدف کلی طرح، پیشروی در خاک عراق، پدافند در کنار اروند از شمال تا جنوب یعنی از نشوه تا خرمشهر و نزدیک شدن به بصره بود. با موفقیت در این طرح، نیروهای سپاه سوم عراق از جمله لشکرهای ۵ و ۶ به طور کامل محاصره می‌شدند و علاوه بر تصرف بخش وسیعی از حساس ترین زمین منطقه، شمار بسیاری از نیروهای دشمن اسیر می‌شدند.

ب) سازمان رزم
قرارگاه مرکزی کربلا با چهارقرارگاه فرعی هدایت عملیات را بر عهده داشت:
۱ ـ قرارگاه قدس شامل لشکر ۱۶ زرهی و تیپ مستقل ۴۰ پیاده از ارتش و لشکر ۱ سپاه پاسداران شامل تیپ‌های مستقل ۳۷ نور با (۵ گردان) و ۴۱ ثارالله (۷ گردان)

۲ ـ قرارگاه فتح شامل لشکر ۹۲ زرهی از ارتش و لشکر ۳ سپاه پاسداران شامل تیپ‌های مستقل ۱۴ امام حسین (ع) (۱۸گردان)، ۲۵ کربلا (۱۷ گردان) و ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) (۱۳ گردان)
۳ ـ قرارگاه نصر شامل لشکر ۲۱ پیاده از ارتش و تیپ‌های مستقل ۷ ولی عصر (عج)، ۸ نجف اشرف۲۱، امام رضا (ع) و ۳۱ عاشورا از سپاه پاسداران.
۴ ـ قرارگاه فجر شامل لشکر ۷۷پیاده از ارتش و لشکر ۷ سپاه پاسداران شامل تیپ‌های ۳۳ المهدی (عج)، ۳۵ امام سجاد (ع) و ۱۸ جوادالائمه (ع)، همچنین لشکر ۳۰ زرهی سپاه و ۹ گردان توپخانه از ارتش.

ج) طرح مانور
خط حد و محدوده منطقه عملیاتی رمضان از کوشک در شمال آغاز می‌شد و تا رودخانه اروند در جنوب امتداد داشت. در این محدوده عملیات رمضان از چهار محور با چهار قرارگاه عملیاتی ـ محورهای شمالی، میانی(شمال و جنوب پاسگاه زید) و جنوبی ـ به منظور انهدام نیروهای سپاه سوم دشمن و تامین خط اروندرود طراحی شد.
قسمتی از مساله عمده در مانور عملیات، ضرورت هماهنگی در پیشروی قرارگاه‌ها از محورهای مختلف و حفظ جناحین بود که اساساً تحقق آن با اتکا به تلاش‌های مهندسی امکان پذیر بود.
از آنجا که در منطقه شرق اروند عقبه دشمن فقط متکی به چهارپل در نشوه و تنومه بود پیش بینی می‌شد که در صورت سرعت عمل و رعایت غافلگیری توام با پیشروی مناسب، نیروهای زیادی از دشمن به اسارت درآیند و در عمل چیزی نظیر واقعه شکستن حصر آبادان (عملیات ثامن الائمه) تکرار شود.

یادآوری می‌شود این عملیات همچون عملیات گذشته با ترکیب نیروهای سپاه پاسداران و ارتش انجام می‌شد. این ادغام با این که نکات مثبتی داشت اما در بعضی از یگان‌ها باعث کندی کار می‌شد. لزوم هماهنگی‌های قبل از عملیات بین واحدهایی از قبیل زرهی سپاه و ارتش، مهندسی سپاه، جهاد و ارتش، مخابرات سپاه و ارتش، توپخانه و یگان‌های پشتیبانی سپاه و ارتش و فرماندهی سپاه و ارتش سبب می‌شد که کارها به نحو مطلوب پیش نرود.

شرح عملیات
مرحله اول عملیات:

عملیات در ساعت ۲:۳۰ تاریخ 22 تیر 1361 با رمز یا مهدی ادرکنی (عج) با نیرویی متشکل از پنج تیپ از قرارگاه فتح، دو تیپ از قرارگاه فجر و یک تیپ از قرارگاه قدس آغاز شد. در ساعت اولیه، قرارگاه فتح موفق شد به هدف‌های از پیش تعیین شده (بالای کانال پرورش ماهی) دست باید، اما صبح روز بعد به دلیل متوقف شدن قرارگاه‌های فجر و قدس در خطوط اولیه و نیز پاتک دشمن ـ که بیشتر از جناح راست قرارگاه فتح بود و به دور خوردن تعدادی از یگان‌های خودی انجامید ـ فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا در حالی که نیروی قابل توجهی از دشمن منهدم شده بود، دستور عقب نشینی داد.
مرحله دوم عملیات:
این مرحله در ساعت ۲۱:۳۰ تاریخ 26 تیر 1361 آغاز شد. در این مرحله دو تیپ از قرارگاه فتح و دو تیپ از قرارگاه نصر در عملیات شرکت داشتند. قرارگاه فتح که در محور پایین عمل می‌کرد موفق شد به منطقه حاشیه کانال (پل‌های احداثی روی کانال پرورش ماهی) برسد. در این میان، قرارگاه نصر اگرچه در انجام موفق مأموریت خود ناکام ماند، ولی توانست بخش معتنابهی از قوای دشمن را منهدم کند. به این ترتیب، قرارگاه کربلا برای حفظ و صیانت از نیروهای خودی مجدداً فرمان عقب نشینی داد.

مرحله سوم عملیات:

این مرحله که به منظور انهدام نیروی دشمن طراحی شده بود و در صورت موفقیت ممکن بود بنا به دستور عملیات ادامه یابد، با پنج تیپ از قرارگاه فتح در ساعت ۲۱ تاریخ ۳۰/۴/۱۳۶۱ آغاز شد و نیروهای خودی در حالی که موفق شده بودند بخش قابل توجهی از قوای دشمن را منهدم کنند، اما به دلیل نداشتن تضمین جان پناه (آماده نشدن خاکریز شرقی و غربی) مجبور شدند بنا به دستور در ساعت ۰۳:۳۰ بامداد عقب نشینی کنند.

مرحله چهارم عملیات:
این مرحله در ساعت ۲۲ روز ۲/۵/۱۳۶۱ با استعداد ۲ تیپ از قرارگاه نصر باهدف باز کردن یک معبر برای کار جدید جهت رسیدن به بصره آغاز شد که به دلایلی همچون ضعف نفوذ از محور شلمچه، هوشیاری دشمن و نیز موانع و استحکامات قابل توجهی که وجود داشت عملاً امکان عبور از خط اول دشمن فراهم نیامد.

مرحله پنجم عملیات:
تلاش اصلی در مرحله پنجم عملیات، که در تاریخ ۶/۵/۱۳۶۱ انجام گرفت، معطوف به محور شمالی پاسگاه زید در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی دشمن شد. طی این مرحله، هفت تیپ تقویت شده از سپاه و دو تیپ از ارتش شرکت داشتند.

در آغاز درگیری، همه چیز طبق روال پیش می‌رفت. در نتیجه نیروهای خودی توانستند گذشته از پاکسازی و الحاق، خاکریزی مناسب و دو جداره در جناح شمالی احداث نمایند، ولی از آن جایی که دقت کافی در احداث خاکریز نشده بود دشمن توانست پنج کیلومتر در آن رخنه کند. در این فاصله نیروها نزدیک به ۴۸ ساعت در مواضع به دست آمده مستقر شدند و عقبه امکانات پشتیبانی رزمی و خدماتی به جلو منتقل گردید، دشمن نیز که در مرحله گذشته ضرباتی اساسی متحمل شده بود، عملاً تحرکی از خود نشان نداد، لیکن بنا به دلایلی، به رغم این که عملیات تا آستانه تثبیت پیش رفته بود، طی بررسی که به عمل آمد، ادامه حضور نیروها مصلحت دیده نشد.

نتایج و ارزیابی عملیات
اگرچه جمهوری اسلامی در عملیات رمضان به اهداف از پیش تعیین شده خود دست نیافت، ولی با اجرای این عملیات و ورود به خاک دشمن نشان داد که در دستیابی به حقوق خود مصمم است. علاوه بر این، در پی این عملیات مسوولان جمهوری اسلامی متوجه شدند که برخلاف گذشته با شرایط کاملاً جدیدی در جنگ مواجه شده اند. برهمین اساس، می‌بایست استراتژی جدیدی تدوین می‌شد، لیکن در این خصوص دو دیدگاه متفاوت بروز کرد؛ عده ای کسب یک پیروزی بزرگ را برای پایان دادن به جنگ کافی می‌دانستند و عده ای دیگر به تلاش همه جانبه برای نیل به پیروزی نهایی معتقد بودند.
در عملیات رمضان ۴ لشکر و ۳ تیپ زرهی دشمن بین ۲۰درصد تا ۶۰درصد منهدم شد و ۹تیپ پیاده دشمن بین ۲۰درصد تا ۱۰۰ درصد خسارت و تلفات را متحمل گردیدند. در مجموع بیش از ۱۰۰۰ تانک و نفربر دشمن و نیزتجهیزات و سلاح‌های بسیاری دیگر از دشمن منهدم گردید، حدود ۷۰۰۰ تن از نیروهای دشمن کشته و ۱۳۱۵ تن اسیر شدند.

رمز عملیات: یا صاحب الزمان (عج) ادرکنی
هدف عملیات: دور کردن آتش دشمن از شهرهای جنوبی کشور و انهدام نیروهای رژیم عراق
منطقه عملیاتی: شرق بصره
تاریخ شروع: ساعت 30/21 دقیقه 23/4/61
مدت عملیات: 15 روز
وسعت منطقه عملیاتی: 1600 کیلومتر مربع
نتایج عملیات
مناطق آزاد  شده:
ـ پاسگاه زید عراق و محورهای شمالی و شمال غربی این پاسگاه
تجهیزات منهدم شده دشمن:
ـ 1097 دستگاه انواع تانک و نفربر
ـ 5 فروند هواپیما
ـ چند صد دستگاه انواع خودروهای نظامی و مهندسی
ـ مقدار بسیار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین
یگان های منهدم شده دشمن:
ـ تیپ های 6 و 12 زرهی، تیپ 8 مکانیزه از لشکر 3، تیپ 42 زرهی از لشکر 10، تیپ 419 پیاده، تیپ های 16 و 30 زرهی از لشکر 6، تیپ 94 پیاده، تیپ 55 زرهی از لشکر 5، تیپ 14 مکانیزه، تیپ های 43 و 35 زرهی از لشکر 9
تعداد کشته  و زخمی های دشمن: بیش از 7400 نفر
تعداد اسراء: 1315 نفر
غنائم:
ـ دهها دستگاه خودرو
ـ 100 دستگاه تانک و نفربر
ـ مقدار زیادی از انواع سلاح سبک و نیمه سنگین
نیروی عمل کننده: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران

مرکز مطالعات وتحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کتاب "عبور از مرز"از مجموعه کتابهای "روزشمار جنگ ایران وعراق"حوادث این روز را اینگونه بیان می کند:
دوشنبه ٢١ تیر ١٣٦١ ٢٠ رمضان ١٤٠٢ ١٢ ژوئیه ١٩٨٢
  امروز قرارگاه کربلا روز آغاز عملیات را اعلام کرد. همچنین آخرین جلسۀ هماهنگی  قرارگاه با یگانهای عمل کننده برگزار شد.

 طبق ابلاغ قرارگاه کربلا، روز 22 / 4 / 1361 به عنوان روز آغاز عملیات تعیین شده است.( 1 )
 اما ساعت حرکت نیروها از خاکریز خودی برای بعضی از یگانها مهم است، چون با توجه به یکسان نبودن فاصله خطوط خودی با دشمن در سه قرارگاه و با احتساب یک زمان برای شکستن خط دشمن، حرکت یگانها در یک زمان میسر نیست، لذا قرارشده که یگانها با فاصلههای زمانی متفاوت حرکت خود را آغازکنند. با توجه به اینکه در این فصل ( تابستان) طول ساعات روز بیشتر از طول ساعات شب است، باید نیروها در اوایل تاریکی شب به خط بزنند که تا ساعت روشنی هوا ( حدود ساعت 5 صبح) فرصت انجام دادن کارها را داشتهباشند، بههمین دلیل مقرر شدهاست که بعضی از یگانها در بین راه نماز بخوانند. همۀ یگانها موظف شدهاند که ساعت 9: 30 شب به خط دشمن بزنند و یک تا دو ساعت پیش از تاریکی هوا حرکت کنند تا در زمان مقرر به خاکریز دشمن برسند.( 2 ) بدین ترتیب قرارگاه فتح که نسبت به سایر قرارگاهها به دشمن نزدیکتر است، باید دیرتر از آنها حرکت کند.( 3 )
 همچنین آخرین جلسۀ هماهنگی طرح عملیات و مانور با شرکت فرماندهان قرارگاه کربلا و مسئولان اطلاعات و عملیات با فرماندهان قرارگاههای عمل کننده برگزار شد. در این جلسه  که به طور جداگانه با هرکدام از قرارگاهها برگزار شد  فرماندهان قرارگاههای قدس، فتح و فجر دربارۀ  آخرین وضعیت نیروها، مانور یگانها و راهکارهای عملیاتی توضیح دادند. تغییرات سریع زمین منطقه به دست دشمن  که هر روزه و با شتاب صورت میگیرد  همچنین کمبود نیرو، تانک و قرارگاه کربلا در این مقطع زمانی، قرارگاه مشترک سپاه و ارتش و مرکز اصلی فرماندهی و هدایت عملیات بود. بعدها این قرارگاه مرکزی به خاتم الانبیا( ص) تغییرنام داد و یکی از قرارگاههای تابعه قرارگاه مرکزی، عنوان قرارگاه کربلا گرفت .
برخی اقلام مهمات، از جمله مشکلاتی بود که فرماندهان قرارگاهها کم وبیش به آن اشاره کردند.( 4 )
 در این جلسه قرار بود آخرین تحولات در مواضع پدافندی دشمن از روی عکسهای هوایی  که یکی از هواپیماهای خودی گرفته  بررسی شود،( 5 ) اما در بین جلسه خبر آوردند که متأسفانه عکس هوایی خراب شده است!( 6 ) با این اتفاق، آخرین تحولات مواضع دشمن در ابهام ماند.
 در این جلسه سرهنگ صیاد شیرازی ضمن بیان این مطلب که این جلسه آخرین نشست است، توصیه های لازم را جهت اجرای عملیات طبق برنامههای تنظیم شده گوشزد کرد.
 برادر رضائی نیز در سخنانی گفت: » یک هفته پیش فکر نمیکردیم که امروز آخرین جلسه ما باشد، اما تحولاتی که دشمن در طول 48 ساعت گذشته به وجود آورده است ما را به این نتیجه رساند که به امید خدا و با توجهات حضرت ولیعصر( عج) فردا شب، عملیات رمضان را شروع کنیم و همه فرماندهان باید در این فرصت کم باقیمانده، همۀ کارها را انجام بدهند و تا فردا بعدازظهر همه امکانات باید آماده باشد و امشب میادین مین باید پاکسازی گردد و معابر باز شود. آنچه که ما را وادار میکند تا زمان عملیات را جلوتر بیندازیم، استفاده دشمن از تاکتیک آب است. دشمن با استفاده از تلمبه های بسیار قوی و آب کانال پرورش ماهی و اروندرود و مسطح بودن زمین، آب را در این منطقه رهاکرده و آب، هم به سمت شمال منطقه و هم به سمت جنوب منطقه در حال حرکت
 است. ما هرچه دیرتر بجنبیم، وضع ناراحتکننده میشود و باید با مشکلات بیشتری این عملیات را به پیش ببریم. عراق با اینکار، نیروهای پشت آبگرفتگی را آزاد کرده و در جای دیگر به کار میگیرد. این شرایط حکم میکند که باید با سرعت عملکنیم. ما باید همیشه آخرین وضعیت  دشمن را تجزیه و تحلیل کنیم و متناسب با آخرین وضعیت دشمن، مانور تعیین کنیم. 7) « )
 وی سپس افزود: » سرنوشت جنگ دارای نقطۀ عطفی است، یعنی ما تا الان در زمین خودمان میجنگیدیم، الان مجبوریم که برویم در زمین دشمن بجنگیم. همین الان هم شبنامه پخش کردند که " ما نباید تجاوز کنیم." ما الان آبادان و خرمشهرمان در زیر خمپاره و توپ است، ما هنوز امر دفاع را تمام نکردیم، امر دفاع هنوز برای ما واجب است و تا زمانی که خودمان را به یک جایی محکم نچسبانیم که بتوانیم با یک نیروی کمی دفاع کنیم، [ صلح] امکانپذیر نیست. 8) « )
 در این جلسه فرمانده سپاه در پاسخ به گله مندی برخی از فرماندهان سپاه مبنی بر عدم  آمادگی نیروهای ارتش و وجود برخی ناهماهنگی ها، گفت: » باید نیروها را توجیه کنید که اگر انعطاف پذیری نداشته باشیم، خودمان ضررش را می بینیم. ما در رابطه با ارتش دو رسالت داریم: یکی اینکه در جنگ با ارتش پیش برویم؛ یک رسالت هم این است که در جنگ با ارتش ساخته شویم، هم ما آنها را بسازیم و هم آنها ما را بسازند. شما باید در ایجاد رابطه پیشدستی کنید، همین امشب حزب اللهی بروید و خواهش کنید که سریعتر بیایند. 9) « )

رحیم صفوی، مسئول طرح و  برادر رحیم صفوی نیر دربارۀ آخرین وضعیت منطقه عملیاتی و نیروهای دشمن گفت: » آب الان به خط تماس خودی رسیده و از خاکریز بچه ها هم عبور کردهاست . به نظر میرسد که قصد دشمن از این آبگرفتگی حفظ بصره باشد. بصره برای عراق از اهمیت بسیاری برخوردار است و سعی میکند که هرکاری که میتواند در رابطه با حفظ بصره انجام بدهد. « وی افزود: » در وضعیت نیروهای عراق تغییر خاصی به وجود نیامده است غیر از اینکه بعدازظهر دیروز حدود 50 دستگاه تانک
 و نفربر از همین منطقه ای که آبگرفتگی ایجاد کرده است، آزادکرده که به احتمال زیاد اینها را در جای دیگر به کار خواهدگرفت. 10) « )
 
 " محسن رضایی" فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، امروز در یک سخنرانی در جمع مسئولان قرارگاه کربلا و فرماندهان یگانهای عمل کننده در عملیات رمضان، با بیان اصول کلی استراتژی نظامی ایران پس از عقب نشینی نیروهای عراق، دربارۀ دلایل تصمیم  ایران برای ورود به خاک عراق و نیز دلایل و اهداف عملیات نظامی ایران در خاک دشمن  در آیندۀ نزدیک، توضیحاتی داد. وی همچنین دلایل حملۀ رژیم اشغالگر قدس به لبنان و دلایل حضور ایران در لبنان را تشریح کرد و در پایان موضع ایران دربارۀ هیئتهای میانجیگری بینالمللی در اوضاع کنونی را تشریح کرد.
 فرمانده سپاه درباره اصول کلی استراتژی نظامی ایران پس از عقب نشینی نیروهای عراقی از خاک ایران، گفت: » اصول کلی استراتژی نظامی ایران از ابتدای تجاوز عراق به ایران بر این اساس استوار بود که ما باید ابتدا نیروهای دشمن را منهدم نموده، تمام سرزمینهای اشغالی را آزاد سازیم و پس از آن با تداوم عملیاتهای تهاجمی با دستیابی به برتری نظامی در موقعیت دفاعی قابل قبولی قرار بگیریم تا بتوانیم ضمن دفاع از سرزمین خود، با استفاده از برتری توان نظامی خود، رژیم متجاوز را تنبیه کنیم. «
 وی در تشریح حاکم بودن این استراتژی در عملیاتهای گذشته ایران، گفت: » براساس قسمت اول این استراتژی، ما با انجام عملیاتهای متعدد با سرعت و موفقیت به هدف اول خود یعنی آزادسازی سرزمینهای اشغالی دست یافتهایم، ولی با توجه به اینکه هنوز قسمتهایی ازخاک ایران در اشغال عراق بوده و شهرها و روستاهای مرزی ما زیر آتش توپخانه آنان قرار دارد، بنابراین، امنیت کشور ما به طور کامل تأمین نیست و عملاً جنگ ما تمام نشده و استراتژی نظامی ایران همچنان بر اساس همان استراتژی اولیه تداوم خواهد داشت. « محسن رضایی در ادامه سخنان خود، دربارۀ دلایل تصمیم مقامات ایران برای ورود به خاک عراق و نیز دلایل و اهداف تصمیم ایران برای انجام دادن عملیات نظامی در خاک عراق در آینده نزدیک، گفت: » حدود دو، سه ماه پیش همزمان با طرحریزی برای عملیات بیت المقدس، خدمت امام رسیدیم و گفتیم که به منظور تأمین کامل امنیت کشور و دفع  تجاوز باید علاوه بر آزادسازی مناطق و شهرهای اشغالی، به خاک عراق نیز وارد شویم و دشمن را تحت فشار قرار دهیم، ولی امام فرمودند " نه، چه لزومی دارد؟" ولی وقتی ما دلایل خود را به امام ارائه دادیم و گفتیم که اگر ما بخواهیم از کشور دفاع بکنیم، باید درجایی پدافند و دفاع کنیم که نیروهای ما هرروز نگران و مضطرب از حمله دشمن نباشند، امام فرمودند که " اگر مطلب اینطوری هست، خوب، این یک حرف درستی است و ما برای دفاع باید تا آنجایی که اطمینان هست، پیش برویم و در این مسیر هم هر تعدادی بکشیم و هرتعدادی کشته شویم، هیچ مسئلهای نیست و این را خدا حکمش را داده و این مسئله ای نیست. اما نگرانی من برای این است که نکند شما در جایی بروید که به دفاع و پدافند  ارتباطی نداشته باشد." اما اخیراً با عقب نشینی عراق و توطئه جدید صدام، امام مصرّ شدند به اینکه " قبل از اینکه امریکا و صدام دست و پایشان را جمع و جور کنند، شما باید حرف نهایی خودتان را در منطقه و دنیا بزنید." «
 فرمانده کل سپاه افزود: » اخیراً و از ده، پانزده روز قبل از اشغال لبنان توسط اسرائیل، توطئه جدیدی به رهبری امریکا در منطقه شروع شده است: هیگ وزیرخارجه امریکا قبل از اشغال لبنان در مصاحبه ای گفته بود که امریکا در روزها و هفته های آینده به سه مسئله در  خاورمیانه پایانخواهد داد: اول، حل مسئله فلسطینیها؛ دوم، حل مسئله خلیج فارس؛ سوم، به پایان بردن جنگ ایران و عراق. به اعتقاد ما، ایران یکی از هدفهای اصلی این توطئه است؛ یعنی اسرائیل با حمله به لبنان و کشتن شصت، هفتاد هزار نفر مسلمان در لبنان و  تحت الشعاع قرار دادن جنگ ایران و عراق، این فرصت را برای صدام فراهم آورده است که به  بهانه جنگ با اسرائیل، از گرداب جنگ ایران و عراق بیرون آید و به بهانۀ عقب نشینی به مرزهای بین الملل، نیروهای ما را برای مدتها پشت مرز نگه دارد و شهرها و روستاهای ما زیر آتش توپخانه اش باشد و زمانی هم که توانست، با همکاری منافقین و امریکا اقدام به حمله به ایران کند. « وی افزود: » چنانچه در شرایط کنونی، ما دست روی دست بگذاریم و اقدام جدی انجام ندهیم، به اجرای توطئه دشمن کمک کردهایم. توطئه اخیر با طراحی امریکا، کمک و اقدام جدی اسرائیل و موافقت شوروی صورت گرفته است و امریکادرصدد. است برای اجرای این توطئه، کشورهای عربی منطقه را نیز با خود همراه کند. «
 محسن رضایی دربارۀ علل و اهداف ایران در عملیات آینده، همچنین افزود: » اولین هدف عملیات آینده ایران، به شکست کشاندن توطئه ای است که برای نجات صدام طراحی شده و میخواهند نیروهای ما را در 800 کیلومتری مرز بین الملل نگه دارند و جنگ را فرسایشی کنند و مجدداً به ایران حمله کنند. هدف دوم این است که ما به تکلیف شرعی خود عمل کنیم؛ به این معنی که در حال حاضر بسیاری از شهرها و روستاهای مرزی ما علیرغم عقب نشینی عراق از قسمتهایی از خاک ایران، زیر آتش توپخانه ارتش عراق قراردارد و ما هرروز متحمل خسارات مالی و تلفات جانی زیادی میشویم و دفاع در برابر این وضعیت شرعاً برای ما واجب است و ما نمیتوانیم این وضعیت را تحمل کنیم و باید از امنیت در داخل مرزهای خود اطمینان حاصل کنیم.
 دلیل سوم ما برای انجام عملیات در آینده این است که رژیم متجاوز عراق را به صورت جدی تنبیه کنیم تا در آینده نه تنها رژیم عراق که هیچ کشور دیگری در منطقه و در دنیا جرأت تجاوز به خاک ایران را نداشته باشد و در شرایط کنونی ما باید این قدرت و اعتبار را برای خود به وجود بیاوریم و اگر متجاوز را تنبیه نکنیم، فردا شوروی نیز به کشور ما چشم طمع خواهد دوخت. همین الان که ما در مقابل عراق برتری نظامی داریم، میگهای شوروی برای رفتن به افغانستان به مرز ما تجاوز میکنند وای به روزی که ما متجاوز را تنبیه نکنیم.
 در زمان بنی صدر وقتی سازمان ملل طرح استقرار نیروی حافظ صلح بین نیروهای ایران و عراق را مطرح کرد و بنیصدر آن را پیش امام برد، امام فرمودند که" ما این طرح را  نمی پذیریم. ما تا این ملت را داریم باید پیش برویم و دشمن را از خاک خود بیرون کنیم.
 مگر ما با عراق کاری داشتیم. دولت عراق به خاک ما تجاوز کرد و حالا نیز باید چنان سیلی ایی به او بزنیم که دیگر از جایش بلند نشود." حالا نیز ما معتقدیم اگر متجاوز را تنبیه نکنیم، هیچ ضمانتی وجود ندارد که کشورهای دیگر به سرزمین ما چشم طمع نداشته باشند.
 دلیل چهارم ما نیز برای ادامۀ نبرد این است که ما برای دفاع از اسلام و دفاع از امت خودمان مجبور هستیم که با اسرائیل درگیر شویم و تا زمانی که رژیم بعث در عراق سر کار است، ما هیچ کاری نمیتوانیم با اسرائیل انجام دهیم اما اگر به امید خدا دولت صدام از بین برود، راه برای مبارزه با اسرائیل باز خواهد شد. «
 فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قسمت پایانی سخنرانی خود، موضع ایران در اوضاع کنونی در برابر هیئتهای میانجیگر بین المللی را تشریح کرد: » ما همیشه در این  رابطه صادقانه برخورد کرده ایم، حتی با خود عراق نیز با صداقت برخورد کرده ایم، حتی در شرایط کنونی که برتری نظامی با ما است و هیچ ملت دیگری جز ملت ایران حاضر نیست با دشمن خود اینگونه صادقانه برخورد کند. ولی امام در آخرین سخنرانی خود فرمودند که اگر هیئتی بیاید که مورد قبول دو طرف باشد، آن را میپذیریم و این اولین باری بود که امام  این حرف را زد. تا حالا هم سه بار هیئتها نامه نوشتند به آقای خامنه ای و گفتند که شما بیایید عربستان تا صدام نیز به عربستان بیاید و با هم صحبت کنید، و خود این توطئه بود.
 به هرحال، ما از رفت وآمد هیئت های میانجی نتیجه نگرفته ایم و مصمم شده ایم تا عملیات  جدیدی را علیه عراق آغاز کنیم و امروز نیز روز آخر است و امیدواریم که به فضل خدا، امشب و فردا شب که شب قدر است ملائکه خدا که بر زمین نازل میشوند، پیروزیهای  بزرگتر از فتح المبین و بیت المقدس را برای رزمندگان ما به ارمغان آورند. 11) « )
  " کمال خرازی" مسئول ستاد تبلیغات جنگ و سرپرست سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، در مصاحبه ای با این خبرگزاری، انگیزه های عملیات آینده ایران و توطئه های عراق در خصوص جنگ را تشریح کرد. وی دربارۀ انگیزۀ ایران از عملیات آینده، گفت: » عملیات آینده ما به منظور مجازات متجاوز انجام میگیرد. ما میخواهیم شیوه جدیدی را برای مجازات متجاوز نشان دهیم. « خرازی اظهار امیدواری کرد که رژیم صهیونیستی نیز در آینده با استفاده از چنین شیوه ای مجازات شود و تصریح کرد که در حقیقت مجازات اینگونه رژیمها، نابودی آنهاست.
 وی در مورد تأثیرات روانی عملیات آینده گفت: » پس از اینکه برخی از مقامات جمهوری اسلامی ورود به خاک عراق را محتمل دانستند، لرزه بر اندام رژیم عراق افتاد. « خرازی با اشاره به توطئۀ اخیر عراق در مورد انتقال نیروهایش از شهرها و روستاهای اشغالی به ارتفاعات و نقاط استراتژیک در داخل خاک کشورمان گفت: » صدام اینک با وعده تجدید قوا و جایگزینی تسلیحاتی از سوی حامیان غربی و صهیونیسم خود به صلح خواهی و دفع وقت پرداخته است تا بعد از برگزاری کنفرانس سران غیرمتعهدها در بغداد دوباره به ایران اسلامی حمله کند. «
 وی همچنین در مورد مقاصد نظامی جدید عراق اعلام کرد: » براساس اطلاعات رسیده در پاره ای از نقاط، دشمن در جریان نقل و انتقال نظامی و آماده شدن برای هجوم مجدد به نقاط آزادشده است. 12) « )
امروز کانال دوم تلویزیون آلمان غربی در گزارشی از جبهه های جنگ ایران و عراق، به تشریح پیروزیهای ایران در جریان عملیات بیت المقدس و روند عملیاتهای گذشته نیروهای  ایران در طول جنگ، پرداخت. این گزارش با نشان دادن قسمتهایی از مناطق مسکونی و مراکز تجاری و صنعتی شهرهای ویران شده ایران، به وسعت ویرانیها در این شهرها و خشونت ارتش عراق در ویرانکردن شهرها اشاره کرد، سپس به تشریح اقدامات ایران درساختن اردوگاه برای آوارگان جنگی و برآورد تخمینی خسارات وارده به آن شهرها پرداخت.
 تلویزیون آلمان در ادامه این گزارش با نمایش بسیاری از تانکهای منهدم شده عراقی، گفت: » اینها دلیل بر پیروزی نیروهای ایرانی در جنگ دوساله شان با عراق و نقش برآب شدن امیدهای صدام حسین جهت قدرت برتر شدن در منطقه است. «  این گزارش با اعتراف به برتری ایران در جنگ، افزود: » عراقیها کنترل ضعیفی را بر خرمشهر اعمال نموده بودند و طی جنگهای شدید و با تلفات زیاد مجبور به عقب نشینی شدند. «
 تلویزیون آلمان سپس قسمتهایی از ویرانگریهای ارتش عراق در شهرهای استان خوزستان و گروهی از آوارگان جنگی ایرانی را نشان داد و گفت: » دولت ایران جهت آوارگان، 28 اردوگاه ایجاد کرده و تنها در بودجه سال گذشته دولت، 5 / 1 میلیارد مارک جهت آوارگان درنظر گرفته شده است که تمام آن به مصرف رسیده. « کانال دوم تلویزیون آلمان همچنین ضمن نمایش شهر ویران شدۀ خرمشهر گفت که از خرمشهر فقط یک صحرای سنگی باقی مانده است و هرچه را که آتش خمپاره ها و حملات  هوایی تخریب نکرده بود، عراقیها با تی. ان. تی. منفجر کرده اند. این گزارش افزود: 25000 »  عراقی در این شهر محاصره و سپس اسیر شدند. حالا در همه خرابه ها و دیوارهای این شهر،  پلاکاردهایی حاوی سخنان امام خمینی به چشم میخورد. «
 گزارشگر این تلویزیون سپس ضمن نمایش فیلمی از سوسنگرد، گفت: » تمامی خرابیهای به جامانده، از خشونت و بیرحمی ارتش شکست خورده عراق حکایت میکند. « این گزارشگر  در پایان یادآوری کرد که دولت ایران غرامتی بالغ بر 300 میلیارد مارک از دولت عراق درخواست کرده است و افزود که با توجه به انبوه خسارتها، رقم صحیحی است. ( 13 )
سفارت جمهوری اسلامی ایران در بن با انتشار بیانیهای اعلام کرد که نامۀ " گنشر" وزیرخارجه آلمان به علی اکبر ولایتی وزیرخارجۀ ایران که در آن گنشر احترام خود را برای نظام اسلامی ایران ابراز داشته بود، رضایت این سفارتخانه را جلب کرده است و ایران که از 12 روز پیش در اعتراض به حکم یک دادگاه آلمان مبنی بر اخراج 21 دانشجوی هوادار رهبر انقلاب ایران، سفارت خود را در بن تعطیل کرده بود، آن را بازگشایی کرد.
 بیست و یک دانشجوی اخراجی، از جمله 84 تن ایرانیانی بودند که در ماه آوریل در شهر" مانیز"  پس از حمله به افراد ضدانقلاب ایران، در تجمع دانشگاه دستگیر شدند. یک سخنگوی وزارت خارجه آلمان از تصمیم ایران برای گشایش مجدد دفاتر نمایندگی اش، تمجید کرد.( 14 )
 صدام حسین عقب نشینی از ایران را نه در اثر فشار نظامی ایران بلکه اقدامی درراه صلح خواند. رئیس حکومت عراق که در جمع روحانیان استانهای نجف، بابل، قادسیه، المثنی وواسط پس از یک ضیافت افطار که به افتخار آنها ترتیب داده بود، سخنرانی میکرد، گفت:
 » ما همواره تقاضای صلح را خواستار میشدیم و دشمن آن را رد میکرد و ما پا را فراتر گذاشتیم و ارتش خود را که برای حمایت شهرهای خودی از بمباران آغاز شده در سپتامبر 1980 ( شهریور و مهرماه 1359 ) وارد عمق خاک دشمن شده بود، فراخواندیم و پس از آن بود که اظهارات آنها دربارۀ تصمیم به ورود به خاک عراق فزونی گرفت. «
 صدام در مورد خروج نیروهای عراقی از خاک ایران گفت: » ما ارتش خود را از سرزمینها و شهرهای ایران فراخواندیم و این کار را برای نیرنگ نکردیم بلکه به خاطر مقاصد آشکار و زندگی آزاد دست به این کار زدیم. «
 وی در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله احضار روحانیان عراقی به خدمت در نیروهای مسلح اشاره کرد و افزود: » عده ای از ائمه جمعه و خطبای مساجد به نیروهای مسلح احضار میشوند و اغلب برای خدمت احتیاط است و هنگامی که دعوت برای خدمت را دریافت میکنند باید از دفاع و خدمت امتناع نکنند. 15) « )
شورای امنیت پس از 22 ماه سکوت در حالی که نشانه های بارزی از شروع عملیات جدید  وجود دارد به درخواست اردن و حمایت سیاسی امریکا برای بررسی وضعیت ایران و عراق تشکیل جلسه داد. در این جلسه  که دوهزار و سیصد و هشتاد و سومین جلسۀ این شورا بود  قطعنامه شماره 514 به اتفاق آراء به تصویب اعضای شورا رسید.
 شورای امنیت در این قطعنامه از دو طرف خواسته است با آتشبس فوری، نیروهای خود را به مرزهای شناخته شده بین المللی عقب بکشند؛ سازمان ملل نیز با اعزام ناظران بر این  آتش بس و عقب نشینی نیروها نظارت خواهد داشت. شورا خواستار ادامۀ تلاشهای میانجیگرانه شده و از سایر دولتها خواسته است از اقداماتی که ممکن است به ادامه درگیری  کمک کند، امتناع ورزند.( 16 )

 متن کامل قطعنامه( 1982 ) 514 بدین شرح است:
 قطعنامه شماره ٥١٤ ( ١٩٨٢ )
 شورای امنیت، با بررسی مجدد موضوع تحت عنوان " وضعیت مابین ایران و عراق" با نگرانی عمیق در مورد ادامه مناقشه میان دو کشور که منجر به خسارات سنگین انسانی و مادی گردیده و صلح و امنیت را در معرض خطر قرار داده است؛  با یادآوری مفاد ماده 2 منشور مللمتحد و یادآوری اینکه لازمهاستقرار صلح و امنیت در منطقه رعایت کامل این مفاد است؛ با یادآوری ماده 24 منشور، که به موجب آن، مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین الملل به عهده شورای امنیت واگذار گردیده است؛  با یادآوری قطعنامه ( 1980 ) 479 که به اتفاق آراء در 28 سپتامبر 1980 ( 6 / 7 / 1359 )
 تصویب شد و نیز بیانیه رئیس شورا، مورخ 5 نوامبر 1980 ( 14 / 8 / 1359 )( ؛( S/ 14244 با در نظر گرفتن کوشش هایی که مخصوصاً دبیرکل سازمان ملل متحد و نماینده او و نیز  جنبش کشورهای غیرمتعهد و سازمان کنفرانس اسلامی در جهت میانجیگری مبذول داشته اند،
 1  خواستار آتش بس و خاتمۀ فوری کلیۀ عملیات نظامی است.
 2  علاوه بر آن، خواستار عقب کشیدن نیروها به مرزهای شناخته شده بین المللی است.
 3  تصمیم میگیرد که گروهی از ناظران سازمان مللمتحد را به منظور بررسی، تأیید و نظارت بر آتشبس و عقبنشینی، اعزام دارد و از دبیرکل میخواهد که گزارش خود را در مورد ترتیباتی که بدین منظور مورد نیاز است، به شورای امنیت تسلیم نماید.
 4  مصرانه میخواهد که کوششهای میانجیگری به نحو هماهنگ شده از طریق دبیرکل به منظور نیل به حل جامع اختلافات به نحو عادلانه و شرافتمندانه که مورد قبول هردوطرف  در زمینۀ کلیۀ مسائل مهم بر اساس اصول منشور ملل متحد، از جمله احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی، عدم مداخله در امور داخلی کشورها باشد، ادامه یابد.
 5  از همه کشورهای دیگر درخواست مینماید که از هر اقدامی که میتواند به ادامه اختلافات دامن زند، خودداری ورزند و اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
 6  از دبیرکل تقاضا مینماید که ظرف سه ماه در مورد اجرای این قطعنامه گزارش خود را تسلیم نماید. 17) « )  دولت عراق ضمن استقبال از قطعنامه، از آن به عنوان گامی به موقع و سودمند جهت
 ایجاد حرکتی جدید به سوی صلح و افزایش اهمیت شورا به عنوان نخستین ارگان مسئول در حفظ صلح و امنیت بین المللی، یاد کرد. دولت عراق با یادآوری اقدامات خود برای دستیابی به صلح، به عقب نشینی نیروهایش از خاک ایران اشاره کرده و با تأکید بر اعتقاد خود به اصول منشور ملل متحد و نقش سازمان مللمتحد در حل اختلافات بین الملل، اظهار امیدواری کرده است که ایران به طور شایسته ای به آن پاسخ دهد و به سیاست طولانی کردن جنگ پایان دهد.( 18 )
 دکتر " سعید رجایی خراسانی" سفیر دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد،
 امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی در مقر این سازمان در نیویورک، نظر جمهوری اسلامی ایران درباره قطعنامه 12 ژوئیه ( 21 تیرماه) شورای امنیت سازمان ملل را تشریح کرد. وی درباره عملکرد شورای امنیت در جنگ ایران و عراق و قطعنامه آن شورا گفت: » شورای امنیت پس از 22 ماه جنگ ایران و عراق منتظر شد تا همانطور که " سعدون حمادی"وزیرخارجه عراق، در هاوانا گفته است، تا عراق هر چه خواست از مردم ایران را بکشد و هرچه خواست خرابی به بار بیاورد و سپس وارد معرکه شد تا سپر بلایی برای جنایتکاران جنگی باشد و آنها را از مجازاتی که در انتظارشان است، برهاند. «
 رجایی خراسانی سپس افزود: » قطعنامه مصوب 12 ژوئیه ( 21 تیرماه) شورای امنیت، شاهد گویایی است برای اینکه اعضای شورای امنیت متفقاً از تجاوز وحشیانه عراق حمایت میکنند و به اتفاق رنجهایی که ملت ایران متحمل شدهاست را نادیده میگیرند. بر این اساس، قطعنامه و تصمیمات این شورا در تناقض کامل با روح منشور سازمان ملل میباشد. بنابراین، این قطعنامه نه در چارچوب منشور است و نه از نظر ایران کمترین اعتبار قانونی دارد. «
 سفیر ایران در سازمان ملل متحد ادامه داد: » پیداست که قطعنامه اخیر شورای امنیت حاصل و نتیجه همکاری نزدیک نمایندگان اردن و عراق به رهبری امریکا است که از محکومکردن تجاوز عراق به ایران و جنایات 22 ماههاش و احترام گذاردن به حقوق ملت ایران در دفاع از خود، سر باز میزند که این اقدام قطعاً با اصل 51 منشور مغایرت دارد. « نمایندۀ ایران دربارۀ قطعنامه 479 شورای امنیت نیز گفت: » شورا در قطعنامه 479
 ( مصوب مهرماه 1359 ) خود خواستار آتشبس بین دو کشور شد ولی درخواست عقب نشینی نیروها را نکرد و در شرایطی که سرزمینهای ما در اشغال عراق بود، آتش بس به نفع عراق و هدف آن کشور بود. « وی خاطرنشان ساخت: » اتفاقاً برخی حاضر شدند مبالغ هنگفتی را بهعنوان جبران خسارات به ایران بدهند که ایران در آن لحظه، آتشبس را قبول کند، ولی ما حاضر نشدیم. امّا در آن زمان که سرزمین ما در تصرف نیروهای عراقی بود، هیچ وقت از عقب نشینی نیروها سخن به میان نیامد، ولی وقتی در حال حاضر نیروهای عراقی تحت فشار قدرت نظامی ایران مجبور به عقب نشینی شده اند، شورای امنیت نیز بر آتش بس و  عقب نشینی یک طرفه اعلام شده از سوی عراق مهر تأیید میگذارد و این مقایسه منطقی  میرساند که هدف هر دو قطعنامه شورای امنیت درباره جنگ ایران و عراق یکی است و آن، حمایت از موضع عراق در جنگ و عدم توجه به حقوق حقه ایران است. «
 رجایی خراسانی افزود: » مضحک تر آن است که حتی رژیم عراق هم مدعی برقراری آتشبس یک جانبه و عقب نشینی نیروهایش میشود! ولی ما میدانیم که این عقب نشینی، با عقب نشینی ادعایی عراق خیلی فرق دارد. عراق از 14 ماه گذشته مرتباً درحال عقب نشینی  بوده است و این عقب نشینیها نه به خواست عراق، بلکه در اثر پیروزی ایران و ضعف قدرت نظامی عراق صورت گرفته و عراق از بابت عقب نشینیهای اخیر قطعاً امتیازی کسب  نخواهدکرد. « از وی پرسیده شد: » شما پس از برانداختن صدام حسین چه نوع حکومتی بر عراق خواهید گمارد؟ « رجایی خراسانی پاسخ داد: » هدف نخستین ما سرنگونی صدام نیست، مردم ستمدیده و قهرمان عراق این کار را خود به عهده خواهند گرفت و ما برای آنها آرزوی  موفقیت میکنیم. من این موضوع را که ورود ارتش ایران بدون شک در سرنگونی صدام تأثیر خواهد داشت، انکار نمیکنم، چون این اقدام به مردم عراق روحیه لازم برای سرنگونی صدام را خواهد بخشید. 19) « )
  کارشناسان حقوق بین الملل در بررسی قطعنامه 514 شورای امنیت سازمان ملل دربارۀ  جنگ ایران و عراق، این انتقادها را متوجه شورای امنیت کرده اند:
 » الف  با نگاهی گذرا به کارنامه شورای امنیت سازمان ملل پس از تصویب " قطعنامه تعریف تجاوز" میتوان دریافت که یک روند رو به رشدی برای استفاده از واژۀ " تجاوز" در  قطعنامه های شورا وجود دارد، در حالی که علیرغم محرز بودن تجاوز دولت عراق به خاک  ایران برای شورای امنیت، این شورا همانند قطعنامه 479 مورخ 28 سپتامبر 1980  ( 6 مهرماه 1359 ) خود، در قطعنامه 514 از واژۀ " تجاوز" سخنی به میان نیاورده است. این نحوه برخورد شورای امنیت در قبال تجاوز عراق به ایران با " منشور سازمان ملل متحد" و" قطعنامه تعریف تجاوز" مغایر است.( 20 )
 ب  از نظر زمانی این قطعنامه با فاصلۀ زمانی 21 ماه و 15 روز بعد از قطعنامه قبلی تصویب شدهاست، یعنی دقیقاً در تمام این مدت نیروهای عراقی خاک جمهوری اسلامی ایران را در اشغال خود داشتند و تشکیل جلسات شورا و تصویب این قطعنامه نیز بلافاصله پس از عقبنشینی نیروهای عراقی از قسمتهایی از اراضی ایران که به دنبال شکست آنان در عملیات بیتالمقدس از ایران صورت گرفته بود، انجام گرفته است که خود جای بسی تأمل بوده و سؤال برانگیز است.( 21 )
 ج  مقدمه قطعنامه با " اظهار نگرانی عمیق در مورد طولانی شدن برخورد میان دو کشور که منجر به خسارات سنگین انسانی و زیان مادی قابل ملاحظه، شده و صلح و امنیت را به خطر انداخته است"، از به مخاطره افتادن صلح و امنیت سخن به میان آوردهاست، این  درحالی است که در قطعنامه 479 ( 6 مهرماه 1359 ) هیچ اشارهای به وضعیت مخاطره آمیزجنگ ایران و عراق برای صلح و امنیت بین الملل نکرده است؛ به عبارت بهتر ،  وقتی خاک ایران در اشغال نیروهای عراقی است و عراق در زمان تصویب قطع نامۀ 479  ( 6 مهرماه 1359 ) هنوز به تصرف بیشتر خاک و شهرهای ایران ادامه میدهد، از نظر شورای امنیت برای صلح و امنیت مخاطره آمیز نیست ولی وقتی نیروهای ایران در عملیاتهای پی درپی موفق به بیرون راندن عراق از خاک خود شده اند و احتمال اینکه از نظر نظامی بر  عراق برتری یافته و ابتکار عمل را در دست گیرند، اعضای شورای امنیت را به این نتیجه رسانده است که این وضعیت برای صلح و امنیت بین المللی مخاطرهانگیز است! اینگونه برخورد دوگانه شورای امنیت، با اصول حقوق بین الملل عمومی و روح منشور ملل متحد  مغایرت اساسی دارد.( 22 )
 لازم به ذکر است که در این قطعنامه برای اولین بار در طول 22 ماه جنگ بین ایران و عراق، از برقراری آتشبس، عقبنشینی نیروها به مرزهای شناخته شدۀ بین المللی و تشکیل نیروهای حافظ صلح برای استقرار در مرز دو کشور و همچنین احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و اصل عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها سخن به میان آمده است. همۀ این موارد حاکی از این است که اعضای شورای امنیت قدرت نظامی ایران را باور کردهاند. 23) « )
  " سید محمد غرضی" وزیر نفت ایران، پس از بازگشت از اجلاس اضطراری اوپک اعلام کرد که طبق تصمیم این اجلاس ، ایران میتواند روزانه 5 / 2 میلیون بشکه نفت صادر کند. وی سپس به تشریح دلایل به هم خوردن اجلاس اضطراری اخیر سازمان اوپک، سیاستهای ایران در این سازمان و وضعیت فعلی اوپک پرداخت.
 غرضی در مورد دلایل به هم خوردن اجلاس اخیر گفت: » عربستان پس از اجلاس گذشته  که در اکوادور برگزار شد، با کاهش 4 دلار در قیمت هربشکه نفت و بالا بردن میزان عرضه نفت خود سعی در به هم ریختن وضع بازار نفت نمود که ایران اعلام کرد این سیاست عربستان را تحمل نخواهدکرد و اجازه نخواهد داد که آن کشور فرمانده اوپک باشد و ما در این اجلاس در مقابل خواستهای عربستان مقاومت کردیم. «
 وی دربارۀ ضوابط پیشنهادی ایران برای تعیین میزان تولید هرکشور گفت: » ما معتقدیم باید عواملی از قبیل جمعیت، ذخایر، نیاز به پول و سابقه تاریخی کشور در بازار نفت از نظر مقدار تولید، در تعیین سهمیه تولید هرکشور لحاظ گردد. « وی افزود: » این مسئله مورد تأیید اکثریت کشورهای عضو اوپک قرارگرفت و کنفرانس در این مورد که سهم ایران از بازار تولید نفت به 5 / 2 میلیون بشکه برسد، متفق القول بودند. «
 غرضی سپس گفت: » ما پیشنهاد کردیم چون ایران قبلاً روزانه شش میلیون بشکه نفت تولید میکرده است، نصف آن را یعنی سه میلیون بشکه تولید کند و عربستان نیز نصف ده  میلیون بشکه کنونی یعنی پنج میلیون بشکه در روز تولید نماید که 12 کشور با پیشنهاد ایران موافقت کردند، لیکن عربستان حاضر به این امر نشد و جهت قانع کردن عربستان جلسه به وقت دیگری موکول شد. «
 مهندس غرضی در مورد نتایج این اجلاس گفت: » نتایج این کنفرانس از هم پاشیدگی اوپک نیست، در اوپک در شرایط حاضر اعضاء مصمم تر و منطقی تر هستند و تنها مشکل،  عربستان است که بدون توجه به نظرات دیگر کشورها سعی در تحمیل سیاستهای خود براوپک دارد و همه کشورها را از خود دور ساخته است. « وی افزود: » در این کنفرانس به ایران اجازه داده شد که روزانه 5 / 2 میلیون بشکه نفت بفروشد و تنها کشوری که تن به این دستورالعمل نداده است، عربستان سعودی است و این عدم اطاعت عربستان دلیل  ازهمپاشیدگی یا ضعف اوپک نیست، بلکه بیرون راندن یک قدرت به عنوان تصمیم گیرنده و تبدیل این قدرت به عنوان یک عضو اوپک است. 24) « )
 رادیو امریکا با اعلام خبر پایان اجلاس اوپک بدون دستیابی به یک توافق در زمینۀ قیمت گذاری و میزان تولید نفت، در تحلیلی در مورد عواقب این اجلاس در بازار نفت، گفت:  » احتمالاً قیمت نفت در سطح 34 دلار در هر بشکه حفظ خواهدشد. « با اینحال این رادیو  گفت که احتمال دارد بعضی از کشورهای عضو اوپک با عرضه فراوان نفت به بازار، قیمت آن را نیز کاهش دهند.( 25 )
  در پی سفر اخیر پادشاه و نخست وزیر اردن به عراق و اعلام حمایت رسمی اردن از عراق در جنگ با ایران، دور جدید ارسال کمکهای نظامی اردن به عراق امروز با ارسال 12 دستگاه خودرو حامل مهمات سلاحهای سنگین از راه" الوار فلوجه" به مقصد عراق، آغاز گردید.( 26 )
 خبر دیگری دربارۀ همکاری نظامی اردن با عراق حاکی است که عراق بنزین و سایر مواد سوختی مورد نیاز تانکها و نفربرهای زرهی خود را از اردن و از راه " بندر عقبه" وارد میکند.( 27 )
  استاندار ایلام امروز در یک گفت وگو با خبرنگار روزنامه کیهان به تشریح وضعیت مناطق این استان که از نیروهای عراقی تخلیه شده و همچنین وضعیت استقرار نیروهای عراقی در دیگر  مناطق استان، پرداخت. مهندس ترکان دربارۀ وضعیت مناطق تخلیه شدۀ این استان گفت:
 » هرچند تعدادی از مناطق این استان توسط نیروهای عراقی تخلیه شده است، با اینحال فراوانی میادین مین و تله های انفجاری اجازه حضور مردم و بازسازی این مناطق را نمیدهد، مضافاً اینکه نیروهای عراقی هنوز در تعداد زیادی از ارتفاعات این استان مستقرند و این مناطق را  تحت اشغال خود دارند. «
 وی در تشریح وضعیت مناطق تحت اشغال عراق در این استان، گفت: » نیروهای عراقی در ارتفاعات 343 ، آب زیادی و 3 پاسگاه مرزی مهران و 10 روستای مرزی موسیان مستقر هستند و هر روز شهرها و مناطق مرزی ایران را با توپخانه گلوله باران میکنند. « وی افزود:
 » شهر موسیان به وحشیانه ترین روشها توسط نیروهای عراقی ویران شده است و هنوز هم  به طور مداوم زیر آتش توپخانه عراق قرار دارد. 28) « )
  در ساعت 18 نیروهای مسلح غیر قانونی به پایگاههای انتظامی" گوگتپه" و" بردرشان" درمحور مهاباد  میاندوآب حمله کردند که با مقاومت نیروهای خودی مستقر در این پایگاهها روبه رو شدند. در این درگیریها که تا ساعت 6 بامداد امروز ادامه داشت، ضدانقلاب با به جا گذاشتن تلفات بسیار و مقادیر فراوانی سلاح و مهمات از قبیل آر. پی. جی.، ژ 3 ، کلاشینکف و نارنجک، گریختند و اجساد پنج تن از آنها به دست نیروهای خودی افتاد. نیروهای ضدانقلاب به هنگام فرار، مزارع روستاییان محلی را به آتش کشیدند.( 29 )
 در مهاباد نیز براثر برخورد یک خودرو ارتش جمهوری اسلامی ایران با مین کار گذاشته شده به دست عناصر مسلح غیر قانونی در مسیر روستاهای" کوسه  کهریزه" واقع در شمال مهاباد، دو تن از نیروهای ارتش شهید و چهار تن نیز مجروح شدند.( 30 )
 احزاب کومله و دمکرات و سازمان مجاهدین خلق اخیراً دفتر مشترکی در شهر سلیمانیه عراق دایرکرده اند و همۀ نیروهایی را که از جمهوری اسلامی ایران به گروگان میگیرند، در این دفتر بازجویی میکنند و پس از تشکیل پرونده، آنان را تحویل مقامات عراقی میدهند.( 31 )
  امروز در جریان یک عملیات، 30 کیلومتر از جادۀ صائین دژ  تکاب و 13 روستا در استان  آذربایجان غربی از وجود عناصر مسلح غیر قانونی پاکسازی شد. در نتیجه این عملیات که با شرکت نیروهای سپاه و ژاندارمری صورت گرفت، روستاهای فیزکورپی، آقاجریق، وریجق،  ترکور، نقزلقبس، محمودآباد، طومارآغاج، حسنلو، زیرکندی، سلیمان آباد، سینجود، خواجهلو و قشلاق از وجود عناصر غیر قانونی مسلح پاکسازی شد و نیروهای خودی با  احداث چندین پایگاه، در این محور مستقر شدند. در این عملیات دو دستگاه خودرو خودی بر اثر برخورد با مین آسیب دید و دو تن از برادران سپاه تکاب به شهادت رسیدند.( 32 )

گزارش از وضعیت نیروهای ایران پیش از عملیات:
 " عباس شاملو" فرمانده تیپ 18 جواد الائمه( ع): متأسفانه تا همین الان تیپ 2 لشکر 77 هیچ کاری در زمینه عملیات انجام نداده و فقط در سطح جلسات بوده است. ما بارها هم تذکر دادهایم. رکن 2 و 3  نیامدند، میگویند، 50 » درصد از نیروهای ما مرخصی هستند. « که هنوز هم فکر میکنم مرخصی لغو نشده است. خود فرمانده آنها می گفت: » الان اکثر فرماندهان گردان و گروهان میگویند ما نمی خواهیم به  خاک عراق تجاوز بکنیم. « یک سری شبنامه در سنگرها ریختند تحت عنوان " گروه انقلابی در خط امام" که زیر آن نوشتند " تکثیر کنید". فرماندهان گروهانها به طور علنی میگویند: » دلیلی که عراق به ایران حمله کرد ما نمیدانیم چیست، حالا ما چرا بیخودی برویم. 33) « )

 توضیحی مختصر دربارة  قطع نامة شورای امنیت:
 تعریف تجاوز" " قطعنامه تعریف تجاوز" در بیست و نهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد دسامبر 1974 ( آذرماه 1353 ) به منظور ارائۀ تعریفی جامع از" تجاوز"، به تصویب مجمع رسید. براساس مادۀ " یک" این قطعنامه، " تجاوز" عبارت است از کاربرد نیروی مسلح به دستور یک دولت علیه حاکمیت، تمامیت ارضی، یا استقلال سیاسی دولتی دیگر، یا کاربرد آن از دیگر راههای مغایر با منشور ملل متحد، آنچنانکه در این تعریف آمده است.
 مادۀ " 2 " این قطعنامه سه ویژگی را برای تحقق یافتن تجاوز لازم می شمارد. براساس این ماده،  " پیشدستی یک دولت در کاربرد نیروهای مسلح مغایر با منشور، نشانۀ اولیۀ اقدامی تجاوزکارانه به شمار خواهدآمد. گرچه شورای امنیت طبق منشور میتواند نتیجه بگیرد که احراز وقوع تجاوز با توجه به دیگر شرایط مربوط، از جمله کافی نبودن شدت اقدامات به عمل آمده یا نتایج آنها، قابل توجیه نیست". در این ماده " پیش دستی در حمله و شدت آن" به صراحت ذکر شده و نیّت تجاوزکارانه" در زمرۀ دیگر شرایط مربوط قرارمیگیرد. همچنین براساس بند " یک " مادۀ" 5 " این قطعنامه، دولت تجاوزگر نمیتواند به هیچگونه ملاحظه سیاسی، اقتصادی و نظامی برای توجیه اقدام تجاوزکارانه خود استناد کند.
 از سوی دیگر، ماده " 3 " این قطعنامه در تعریفی جامع از تجاوز چنین اشعار میدارد: » هریک از اقدامات زیر بدون توجه به اعلام یا عدم اعلام جنگ، اقدام تجاوزکارانه شناخته خواهد شد: الف  تهاجم نیروهای مسلح یک دولت به سرزمین دولتی دیگر یا هرگونه اشغال نظامی ( هرچند موقت)، یا هرگونه انضمام سرزمین یک دولت یا قسمتی از آن با استفاده از زور.
 ب  بمباران یا کاربرد هرنوع سلاح دیگر توسط نیروی مسلح یک دولت علیه سرزمین دولت دیگر.
 ج  حملۀ نیروهای مسلح یک دولت علیه نیروهای مسلح دولت دیگر. «
 بند 2 ماده 5 قطعنامۀ تعریف تجاوز، پس از مشخص شدن ویژگیهای یک اقدام تجاوزکارانه، تجاوز را موجد مسئولیت بین المللی دولت تجاوزگر میداند و اشعار میدارد: » اقدام تجاوزکارانه جنایت علیه صلح و امنیت بین المللی قلمداد شده و مسئولیت بین المللی دولت تجاوزکار را به دنبال خواهدداشت. « شایان ذکر است که کمیسیون حقوق بین المللی نیز تجاوز را یک جنایت بین المللی به شمار آورده و آن را موجد مسئولیت بین المللی دولت متجاوز دانسته است و بر این اساس، اولین مسئولیت دولت متجاوز اعاده شرایط به وضعیت قبل از تجاوز و جبران مناسب و کافی خسارات وارده به دولت مورد تجاوز است.( 34 )

منابع و مآخذ :
 1  سند شماره 3289 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، نوار شمارۀ 6758 ، راوی: هادی نخعی، 21 / 4 / 1361 ، ص 11 .
 2  سند شماره 3295 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، نوار شمارۀ 6759 ، راوی: هادی نخعی، 21 / 4 / 1361 ، ص 1 .
 3  پیشین، ص 5 .
 4  سند شماره 3293 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، نوار شماره 6757 ، راوی: هادی نخعی، 21 / 4 / 1361 ، صص 34،26،22 ؛ و: سند شماره 3290 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، نوار شماره 6754 ، راوی: هادی نخعی، 20 / 4 / 1361 ، ص 21 .
 5  پیشین، ص 2 .
 6  مأخذ 2 ، ص 16 .
 7  سند شماره 3292 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، راوی: هادی نخعی، نوار شماره 6755 ، 21 / 4 / 1361 ، ص 65 .
 8  پیشین.
 9  مأخذ 7 ، ص 70 .
 10  مأخذ 7 ، صص 17 و 18 .
 11  سند شماره 3717 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نوارپیاده شده سخنرانی محسن رضایی، 21 / 4 / 1361 ، صص 1 تا 11 .
 12  روزنامه کیهان، 21 / 4 / 1361 ، ص 14 .
 13  پیشین، ص 20 ، بن  خبرگزاری جمهوری اسلامی.
 14  خبرگزاری جمهوری اسلامی، " گزارشهای ویژه" نشریه شماره 116 ، 23 / 4 / 1361 ، صص 9 و 10 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از رویتر از بن، 22 / 4 / 1361 .
 15  پیشین، صص 28 ، تا 31 ، رادیو صوتالجماهیر، ساعت 20: 30 ، 1361/ 4/ 22 .
 16- Chornolgy of United Nations Negetiations to End Iran- Iraq war, 12Th July 1982.
 17- Security Council Document , Resolution 514, 12th july 1982.
 18  مفهوم تجاوز در حقوق بینالملل، نسرین مصفا و دیگران، ( تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مرکز مطالعات عالی بینالملل، 1365 ) و: تحلیلی بر جنگ تحمیلی رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر حقوقی وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، جلد اول، ( تهران، 1361 ).
 19  روزنامه کیهان، 24 / 4 / 1361 ، ص 19 ، به نقل از سعید رجایی خراسانی، نمایندۀ دائمی ایران در سازمان ملل.
 20  تجاوز عراق به ایران و موضع گیری سازمان ملل متحد، نسرین مصفا و دیگران، ( تهران، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مرکز مطالعات عالی بین المللی، تیرماه 1366 ) صص 85 تا 100 .
 21  شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری  اسلامی ایران، عباس هدایتی خمینی، ( تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امورخارجه، 1374 )، صص 84 تا 86 .
 22  تجاوز عراق به ایران و موضعگیری سازمان ملل متحد،  نسرین مصفا و دیگران، ( تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مرکز مطالعات عالی بین المللی، تیرماه 1366 )؛ و: شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، عباس هدایتی خمینی، ( تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، 1374 ).
 23  شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری  اسلامی ایران، عباس هدایتی خمینی، ( تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، 1374 ) صص 84 تا 86 .
 24  مأخذ 12 ، ص 14 .
 25  خبرگزاری جمهوری اسلامی، " گزارشهای ویژه"، نشریه شماره 115 ، 22 / 4 / 1361 ، ص 10 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از رادیو امریکا، 21 / 4 / 1361 .
 26  سند شماره 016235 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبهای اطلاعاتی شماره 144  99 ، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران  اداره دوم، 21 / 4 / 1361 ، ص 11 .
 27  سند شماره 016226 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن اطلاعاتی هفتگی شماره 26 ، ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی  واحد اطلاعات و عملیات، 1361/ 4/ 21 ، ص 4 .
 28  مأخذ 12 ، ص 13 ، باختران  خبرنگار کیهان.
 29  مأخذ 19 ، ص 17 ، مهاباد  به گزارش واحد مرکزی خبر.
 30  مأخذ 14 ، ص 5 ، ارومیه  خبرگزاری جمهوری اسلامی، .1361/ 4/ 22
 31  سند شماره 016226 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن اطلاعاتی هفتگی شماره 26 ، ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی  واحد اطلاعات و عملیات،
 1361/ 4/ 21 ، ص 3 .
 32  سند شماره 016439 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن اطلاعاتی هفتگی شماره 28 ، ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی  واحد اطلاعات و عملیات، 1361/ 5/ 4 ، ص 4 .
 33  سند شماره 3409 ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، نوار شماره 6753 ، راوی: هادی نخعی، 20 / 4 / 1361 ، ص 69 .
34    مأخذ 20 .